نقش جوانان در پیروزی انقلاب اسلامی ایران

نقش جوانان در پیروزی انقلاب اسلامی ایران

قشر جوان در هر جامعه‎ای به لحاظ برخورداری از توان ، انرژی و استعدادهای فراوان قادر است ، نقش تعیین کننده‎ای در آینده آن جامعه داشته باشد و جوانان در هر جامعه‎ای سرمایه اصلی آن جامعه‎ محسوب می‎گردند که می‎توانند زمینه‎های رشد و پیشرفت آن جامعه‎ را در عرصه‎های مختلف علمی ، فرهنگی ، اقتصادی ، سیاسی ، هنری ،‌ ورزشی و ... را فراهم نمایند .

در کشور ما نیز نسل جوان ، سهم بزرگی از تحولات و پیشرفتهای کشور را بر عهده داشته و شاهد حضور جوانان در عرصه‎های مختلف از شکل‎گیری انقلاب گرفته تا پیروزی آن و پس از پیروزی انقلاب اسلامی بوده و هستیم . نوشتار حاضر به اختصار به بررسی نقش جوانان در شکل‎گیری و پیروزی انقلاب اسلامی می پردازد .

در این بررسی نگاهی داریم به نحوه برخورد رژیم گذشته با جوانان و ویژگیهای جوانان قبل از انقلاب تا درک صحیحی از چرایی حضور جوانان در شکل گیری انقلاب اسلامی و همراه شدن آنان با اهداف انقلاب اسلامی داشته باشیم . سپس عرصـه‎ها و مراکز اصلـی حضور جوانـان و فعـالیت آنـان در شکل گیری انقلاب اسلامی که شامل مساجد ، حوزه های علمیه و دانشگاه ها است مورد بررسی قرار می گیرد .

در پایان نقش جوانان در انقلاب اسلامی را از دیدگاه امام خمینی (ره) از نظر می‎گذرانیم .

**** جـوانـان و رژیم گذشتـه :
جوانان در رژیم گذشته مورد بی‎مهری قرار گرفته و توانمندیها و تواناییهای آنان نادیده گرفته می‎شد. خلاقیت، نوآوری و... جایی در رژیم گذشته نداشت، دغدغه اصلی آن رژیم، حاکم ساختن فرهنگ غربی در کشور و گرایش به غرب تحت لوای رسیدن به تمدن و پیشرفت بود با چنین تفکری فرهنگ دینی و ملی مورد بی توجهی قرار گرفته و با ارزشها و باورهای دینی مقابله می‎شد و تلاش نمودند جوانان را با تشویق به فساد و مراکز فحشاء و دامن زدن به آن، نسبت به فرهنگ و سرنوشت کشور بی‎تفاوت نموده و فکر و خلاقیت را از جوانان گرفته و این عناصر سازنده کشور را به عناصری بی‎تأثیر و بی‎مصرف تبدیل سازند مرحوم امام در این باره فرمودند: «اصل برنامه این بوده است که جوان‎های ما را به فساد بکشند برای اینکه مبادا یک قدرتی در مقابلشان قیام کند... اینها می‎خواستند هر فکری را که احتمال بدهند که این فکر در مقابل آنهاست از بین ببرند... مراکز فسادی که سرتاسر مملکت بود جوان‎ها را مشغول می‎کرد به امور شهوانی که به کلی افکار را از دستشان می‎گرفت.»[1] «آنها بنا داشتند جوانهای ما را فاسد کنند تا اینکه بی تفاوت بشوند راجع به مسایل خودشان و هر قضیه‎ای و هر بلایی سرشان بیاید... این جوان دیگر نمی‎تواند فکر بکند به این که سر مملکت چه آمده است.»[2] در چنین شرایطی نهضت اسلامی و آرمانهای بلند امام (ره) موجب آگاهی و بیداری جوانان شد، آنان هویت از دست رفته خویش را در این نهضت یافتند و امام (ره) به آنان شخصیت و هویت بخشید، آنان که می‎دیدند منابع سرشار کشور پیش چشمان ملت توسط اجانب به یغما برده شده و دولتمردان وقت تنها به فکر عیش و نوش خویش هستند و توجهی به کشور و مردم ندارند، سعادت و رهایی از چنگال ظلم و بی‎عدالتی را در آرمانهای بلند امام یافتند و نهضت اسلام خواهی و عدالت طلبی امام را با دل و جان همراهی کردند و به تعبیر زیبای شهید مطهری ندای امام خمینی (ره) از قلب فرهنگ و از اعماق تاریخ و از ژرفای روح این ملت بر می‎خاست، مردمی که در طول چهارده قرن حماسه محمد، علی، زهرا، حسین، زینب، سلمان، ابوذر... و صدها هزار زن و مرد دیگر را شنیده بودند و این حماسه‎ها با روحشان عجین شده بود، بار دیگر همان ندای آشنا را از حلقوم این مرد شنیدند علی را و حسین را در چهره او دیدند او را آینه تمام نمای فرهنگ خود که تحقیر شده بود تشخیص دادند، امام چه کرد؟ او به مردم شخصیت داد، خود واقعی و هویت اسلامی آنها را به آنان بازگرداند، آنها را از حالت خودباختگی خارج کرد این بزرگترین هدیه‎ای بود که رهبر به ملت داد او توانست ایمان از دست رفته مردم را به آنها بازگرداند و آنها را به خودشان مؤمن کند.»[3]

** مراکز اصلی حضور جوانان در شکل گیری انقلاب اسلامی :
سه مرکز عمده در روند انقلاب اسلامی نقش تعیین کننده‎ای داشتند، این مراکز که پایگاهها و کانونهای اصلی مبارزه و انقلاب بودند در تعمیق و گسترش آرمانها و شعارهای انقلاب اسلامی و پیشبرد نهضت تأثیر بسزایی داشتند و مراکز اصلی حضور جوانان در شکل‎گیری و پیروزی انقلاب اسلامی محسوب می‎شدند . به گونهچاپای که نام این مراکز تداعی کننده حضور پرشور جوانان و آمیخته با نام آنان بود.

این سه مرکز عبارت بودند از مسجد، حوزه علمیه و دانشگاه . به صورت گذرا اشاره‎ای خواهیم داشت به نقش جوانان در این مراکز ، در پیشبرد اهداف انقلاب و به ثمر رساندن آن .

الف) مسـاجد :
مساجد یکی از مراکز و پایگاههای اصلی در روند شکل‎گیری انقلاب اسلامی بودند فعالیت‎های مختلف مبارزین به ویژه جوانان در مساجد و نماز جماعت، سخنرانی،‌ارشاد و تبلیغ، تجهیز مبارزان انقلابی و اطلاع رسانی این نهاد مقدس را به عنوان اصلی‎ترین پایگاه نهضت قرار داد و مسجد توانست نقش دیرینه خود را در صدر اسلام بازیابد.[4]
روحانیت مبارز در سنگر محراب و منبر به تبیین تفکر سیاسی اسلام و نشر اهداف نهضت و افشاگری در زمینه فجایع رژیم ستمشاهی و آثار شوم سلطه خارجی و توطئه‎های استکبار جهانی پرداخت و با بازگو کردن بیانیه‎ها و اعلامیه‎ها و سخنان رهبر انقلاب، آگاهی مردم به ویژه نسل جوان را نسبت به آرمانهای اسلامی و فجایع نظام ستمشاهی رشد و تعمیق بخشید. حضور جوانان در مساجد و ارتباط آنان با روحانیت مساجد را در متن مبارزات مردمی قرار داده بود نیکی آرکدی نویسنده و محقق آمریکایی معتقد است «طبقه وسیعی از تحصیل کرده‎ها، دانشجویان طبقه سیاسی جدید و تهیدستان شهری تحت تأثیر و سازماندهی مساجد ستون فقرات سیاست نوین مردمی را فراهم ساختند.»[5] حضور جوانان در مساجد و فعالیت‎های مختلف مبارزاتی آنان و نقش محوری مساجد در پیشبرد اهداف نهضت اسلامی، موجبات نگرانی رژیم را فراهم نمود از این تلاش می‎نمود که با ترفندهای مختلف از جمله ایجاد پایگاه‎های موازی برای تجمع جوانان مثل سینماها کانون‎های باصطلاح هنری و رواج فساد، دستگیری روحانیون و ائمه جماعات، تحت کنترل درآوردن برنامه‎های مساجد و نظارت شدید بر مساجد، شکستن حرمت مساجد و مسدود کردن و تعطیل نمودن مساجد و... در نقش مساجد خلل ایجاد نماید و آن را از محوریت مبارزات دور نموده و جوانان را از مساجد باز دارد[6] اما هیچ کدام از شگردهای رژیم نتوانست در جایگاه محوری مساجد تزلزلی ایجاد نماید و مساجد کماکان بعنوان پایگاه اصلی مبارزات ایفای نقش می‎کردند. روحانیون و ائمه جماعات در دوران انقلاب از مساجد برای سازماندهی و هدایت مبارزات مردمی، اطلاع رسانی و آگاهی بخشی به مردم به ویژه نسل جوان و... بهره می‎بردند و با تقسیم مناطق و پایگاه قرار دادن هر مسجد در آن منطقه حرکات نهضت را هماهنگ می‎کردند در تهران مسجد قبا مرکزیت این تشکیلات بود که تحت نظر شهید دکتر مفتح اداره می‎شد، مسجد جلیلی به امامت آیت الله مهدوی کنی، مسجد امیرالمؤمنین به امامت آیت الله موسوی اردبیلی، مسجد لرزاده به امامت حجت الاسلام عمید زنجانی، مسجد رستم آباد به امامت حجت الاسلام شاه آبادی (ره)، مسجد ارک، مسجد جاوید، مهدیه تهران و... از مراکز فعال تجمع و سازماندهی نیروها و چاپ و نشر اعلامیه‎ها و نوارهای انقلابی بود حضور و فعالیت جوانان به این مراکز عبادی و سیاسی پویایی و رونق خاصی بخشیده بود به عنوان نمونه مسجد رستم آباد در شمیران از سال 1350 کانون مبارزه و تربیت جوانان بود و سازماندهی و رهبری گروه حزب الله در این مسجد انجام می‎شد.[7] همچنین در سایر شهرها مساجد کانون اصلی مبارزه و مرکزی برای حضور و فعالیت جوانان بوده و سازماندهی فعالیت‎های مبارزاتی و گروههای مبارزه در این مراکز صورت می‎گرفت.[8]

ب) حوزه هـای ‌علمیـه و مـدارس علـوم دینـی :
یکی دیگر از عرصه‎های حضور جوانان در نهضت اسلامی حوزه‎های علمیه و مدارس علوم دینی بود که جوانان متدین و آگاه را خود پرورش داده بود و آنان تحت هدایت و راهنمایی علمای بزرگ به مقابله و مبارزه با رژیم می‎پرداختند. حوزه با همه موجودیت خود از مراجع تقلید گرفته تا اساتید و طلاب جوان پشت سر رهبری نهضت قرار گرفت و حمایت بی‎دریغ خود را بنابر رسالت خویش نثار نهضت کرد. طلاب حوزه علمیه با ایجاد شبکه‎های ارتباطی مستقیم با اقشار و گروه‎های مختلف، پیام نهضت و رهبری آن را در سطح جامعه‎ منتشر نمودند و نقش زیادی در پیشبرد اهداف نهضت ایفا کردند.»[9] «پایگاه اصلی طلاب جوان انقلابی در قم مدرسه فیضیه، حجتیه، خان، حقانی و مسجد امام حسن عسگری (ع) بود که به مناسبت‎های مختلف مورد تجاوز ساواک قرار می‎گرفت در این میان، مدرسه فیضیه پایگاه اصلی تلقی می‎شد و تا سال 54 که کاملاً تعطیل شد، هر از چندی مورد حمله نیروهای ساواک قرار می‎گرفت.»[10]

در سایر شهرها نیز مدارس علمیه از کانون‎های اصلی مبارزه محسوب می‎شدند که در ذیل به نمونه‎هایی از فعالیت طلاب جوان حوزه علمیه در پیوندی انقلاب اسلامی اشاره‎ای می شود :
الف) در مقابله با «انقلاب سفید» و رفراندم رژیم، طلاب حوزه‎های علمیه و مدارس علوم دینی آنچنان حضور پرشوری داشتند که مأموران انتظامی در قم به مدرسه فیضیه حمله کرده و در صحن مدرسه به تیراندازی و مجروح کردن طلاب پرداختند و از رفت و آمد طلاب و روحانیون به خیابانها به شدت جلوگیری کرده، مدارس علوم اسلامی را در محاصره قرار داده و هیچ کس را نمی‎گذاشتند از مدرسه خارج شود[11] در تهران نیز بسیاری از روحانیون و طلاب و تعدادی از دانشجویان را دستگیر نمودند و مورد ضرب و شتم قرار دادند در مشهد نیز رژیم مجبور به محاصره مدارس علوم دینی و منازل علماء و مسجد گوهرشاد شد . [12]

ب) حمله‌رژیم به مدرسه فیضیه در دوم فروردین 42 و همزمان به مدرسه‌ طالبیه تبریز[13] و به خاک و خون کشیدن روحانیون و طلاب جوان حاکی از نفرت رژیم از روحانیت و نقش محوری آنان در نهضت اسلامی بود که رژیم در تلاش بود با چنین حرکتی و با ایجاد رعب و وحشت آنان را از ادامه مبارزه باز دارد! غافل از اینکه چنین تلاشهای مذبوحانه‎ای راه بجایی نبرده که بر شور و هیجان مبارزات مردمی خواهد افزود کما اینکه به دنبال این جنایت موجی از اعتراضات و تظاهرات سراسر کشور را فرا گرفت.
ج) طرح اعزام طلاب به سربازی نیز از طرحهای رژیم بود که با هدف دور ساختن طلاب جوان از صحنه مبارزات انجام می‎گرفت و بیانگر نقش و تأثیر طلاب جوان در نهضت بود که رژیم را به هراس انداخته و اینگونه به مقابله با آن پرداخت اما سخنان امام (ره) موجب شد که ابتکار عمل از دست رژیم گرفته شود امام (ره) فرمودند: نگران نباشید تزلزل بخود راه ندهید و با کمال رشادت و سربلندی و روحی قوی بایستید شما هر کجا که باشید سربازان امام زمان (عج) می‎باشید و باید به وظیفه سربازی خود عمل نمایید، رسالت سنگینی که اکنون بر عهده دارید،روشن ساختن و آگاه کردن سربازان است. از نظر روحی و هم از نظر جسمی خود را قوی سازید.»[14] این رهنمود امام موجب شد که دامنه‌نهضت تا داخل پادگانهای نظامی نیز گسترش پیدا نماید و علی رغم محدودیتهایی که برای روحانیون و طلاب در محیط سربازی فراهم شده بود با این حال آنان به وظیفه ارشاد و تبلیغ خویش ادامه می‎دادند.
د) دستگیری امام (ره) و قیام خونین پانزده خرداد که منجر به اوج گیری نهضت مردمی شد نیز یکی از صحنه‎های حضور جوانان به ویژه طلاب علوم دینی در روند مبارزات بود، مبارزات ملت مسلمان ایران پس از قیام 15 خرداد بصورتی متشکل‎تر و منظم‎تر ادامه یافت و گروهها و اکیپ‎هایی از تربیت یافتگان مکتب امام (ره) در تهران و بسیاری از شهرستانها تشکیل یافت که اکثراً از جوانان تشکیل شده بود و در پیشبرد آرمانها و منویات رهبر انقلاب و ادامه نهضت ایشان نقش به سزایی داشت جمعیتهای مؤتلفه اسلامی، مجمع روحانیون مجاهد و جبهه مسلمانان آزاد از جمله این گروهها هستند. در اصفهان نیز عدّه‎ای از جوانان پرشور انقلابی با تشکیل اکیپ‎هایی دست بکار مبارزات وسیع و گسترده ولی متشکل و منظمی شدند. اعلامیه‎های پی در پی این مبارزین پرشور و نیز تکثیر و پخش و نشر اعلامیه‎ها و نشریات حوزه علمیه قم (از جمله نشریه بعثت و فریاد) از طرف آنان، رژیم را سخت نگران ساخته بود. [15] 
هـ) از دیگر برنامه‎های روحانیون جوان در جهت افشاگری توطئه‎های رژیم استفاده از مجالس و مراسماتی بود که از طرف مقامات برجسته حوزه به مناسبت‎های مختلف تشکیل می‎شد. جوانان روحانی به طور پراکنده در مجالس مزبور شرکت می‎جستند و در پایان با شعار و صلوات و پخش اعلامیه حماسه می‎آفریدند و شور و هیجان تازه‎ای در مردم ایجاد می‎کردند.[16]
د) انتشار نشریه‎های مانند «فریاد»، «بعثت»، «انتقام» و... توسط روحانیون جوان نیز از اقدامات مؤثری بود که در راه انقلاب فکری اسلامی، روشنگری، افشاگری و پیشبرد آرمانهای مقدس امام خمینی (ره) نقش بسزایی داشتند.[17]

ج ) دانشگـاه هـا :
دانشگاه یکی از عرصه‎های حضور جوانان در صحنه‎های مبارزات مردمی است و تاریخ انقلاب گویای حضور پرشور دانشجویان در نهضت اسلامی است بگونه‎ای که دانشگاه را بعنوان یکی از مراکز و کانونهای اصلی مبارزه مطرح ساخت بدون شک دانشجویان از پیشگامان و یکی از نیروهای اصلی انقلاب به شمار می‎رفتند که دانشگاههای کشور را به مرکزی برای مبارزات انقلابی تبدیل کرده بودند.» [18]

در اینجا به گوشه‎ای از فعالیت‎های دانشجویان در جریان شکل گیری انقلاب اسلامی اشاره‎ای می شود :

الف)‌ پیوستن دانشجویان به نهضت اسلامی با مخالفت با لایحه انجمن‎های ایالتی و ولایتی آغاز گردید. به دنبال تصویب این لایحه، دانشجویان دانشگاه تهران با انتشار اعلامیه‎ای این لایحه را محکوم کردند و به دولت چنین اخطار نمودند. «... ما دانشجویان مسلمان دانشگاه تهران تا آخرین لحظه از این نهضت مقدس علیه استبداد و برای احیاء قرآن و قانون اساسی حمایت می‎کنیم و تا حصول پیروزی از پای نخواهیم نشست و خون خود را برای برقراری حکومت قرآن و قانون اساسی وقف نموده‎ایم.» [19] دانشجویان دانشگاه تهران با تشکیل میتینگ بزرگی به قم شتافته، در صحن مطهر، مسجد اعظم و منازل علمای قم به تظاهرات دست زدند و پشتیبانی خود را از خواسته‎های علمای اسلام اعلام داشتند. [20] اهمیت این اقدام دانشجویان آن وقت بیشتر آشکار می‎گردد که بدانیم بسیاری از باصطلاح روشنفکران و احزاب باصطلاح ملی موافقت خود را با لایحه انجمن‎های ایالتی و ولایتی اعلام نموده بودند اما دانشجویان با کنار زدن آنها با پیروی از علماء به مخالفت با رژیم پرداختند.
ب) در مخالفت با انقلاب سفید و رفراندم رژیم دانشجویان همگام با مردم به مخالفت به رژیم پرداختند و به اعتراض و تظاهرات پرداختند و در دانشگاه تهران در مسجد دانشگاه اجتماع کردند که مأموران رژیم به آنها هجوم بردند و تعدادی از دانشجویان را دستگیر نمودند. عدّه‎ای از چاقوکشان سازمان ضد امنیت در همین روز به دانشگاه یورش بردند و دانشجویان را مورد ضرب و شتم قرار دادند و وسایل دانشگاه را تخریب نمودند.[21] «موضع انقلابی دانشگاه بر ضد انقلاب سفید شاه آنچنان ضربه‎ای به حیثیت سیاسی رژیم وارد ساخت که جاروجنجال و گرفتن و بستن و از تحصیلات محروم کردن دانشجویان هرگز آن را جبران نمی‎کرد و نتیجه دلخواه برای رژیم به بار نمی‎آورد.[22]
ج) تظاهرات دانشجویان در مراسم چهلم پهلوان تختی،‌به بازداشت و زندانی کردن ده‎ها دانشجو توسط رژیم انجامید و در پی آن موجی از اعتراض و اعتصاب و خشونت دانشگاهها را فرا گرفت دامنه تظاهرات به دبیرستانها نیز کشیده شد و دانشگاه تهران و دبیرستانهای مهم مدت سه روز در محاصره پلیس بود در شهرستانها نیز دانشجویان دانشگاههای اصفهان، تبریز و شیراز به پشتیبانی از دانشجویان تهران به اعتصاب و تظاهرات دست زدند که شدیدترین آن تظاهرات در دانشگاه شیراز بود که دانشجویان در محوطه دانشگاه دست به تحصن زده با کماندوهای مهاجم به زد و خورد پرداختند، رژیم شاه ناچار شد دانشگاه شیراز را برای مدتی نامعلوم تعطیل اعلام کند.[23]
د) رویارویی دانشجویان با طرح اسلام زدایی و گسترش فساد و فحشاء در دانشگاه‎ها: هر چند رژیم شاه تلاش می‎نمود تا با اجرای برنامه‎های بی‎فرهنگی، اسلام زدایی،‌فساد و فحشاء زمینه بی‎دینی و بی‎تفاوتی دانشجویان را فراهم سازد و آنان را از نسبت به سرنوشت کشور بی‎تفاوت نموده و دانشگاه را به گورستانی بی‎روح تبدیل کند لیکن جوانان روشن ضمیری که در مکتب انسان ساز اسلام، درس دینداری آموخته بودند با تمام توان در برابر نقشه‎های ضد اسلامی رژیم ایستادگی کردند به عنوان نمونه در دانشگاه شیراز دانشجویان مسلمان با سیاست ترویج «آزادی جنسی» و اشاعه فحشاء و فساد به مبارزه برخاستند و به عنوان اعتراض به رواج دادن فساد و فحشاء در دانشگاه دست به تحصن زده و یک هفته شبانه روز در دانشگاه ماندند که مأموران رژیم وارد دانشگاه شده به دانشجویان یورش بردند و آنان را مورد ضرب و جرح قرار داده از دانشگاه بیرون کرده و شماری از آنان را بازداشت نمودند.[24] در این راستا می‎توان به مخالفت دانشجویان با برگزاری جنبشهای 2500 ساله اشاره نمود.
هـ) واکنش دانشجویان به بازداشت امام خمینی و قیام پانزده خرداد؛ نخستین واکنش نسبت به بازداشت امام (ره) در دانشگاه تهران بروز کرد، دانشجویان به دنبال آگاهی از بازداشت امام (ره) کلاس‎های درس را تعطیل و ضمن برگزاری تظاهراتی وسیع مردم را از بازداشت امام (ره) آگاه کرد در نتیجه اعتراض دانشجویان مأموران رژیم، دانشگاه را محاصره کردند.[25] دانشگاههای دیگر کشور نیز شاهد اعتراض و تظاهرات دانشجویان بود.
د) مقابله دانشجویان با کنسرسیوم سرمایه‎گذاری آمریکا در ایران؛ در پی افشای نقشه رژیم برای اجرای کنسرسیوم سرمایه‎گذاری آمریکا در ایران مرحوم امام فرمودند «بر ‌رجال سیاسی و دینی و جوانان مدارس دینی و دانشگاه و بر همه طبقات لازم است که قبل از اجرا شدن این واقعه و نتایج مرگ بار آن اعتراض کنند.»[26] دانشجویان متعهد دانشگاه‎ها با دریافت کلام امام و اعلامیه حوزه علمیه قم و آگاهی از توطئه جدید شاه و آمریکا علیه اقتصاد ایران واکنش‎هایی در حد امکانات محدود از خود نشان دادند پخش اعلامیه، اعتصاب و تظاهرات از جمله فعالیت‎های دانشجویان مسلمان بود.[27]
ز) حرکتهای دانشجویی با وجود دسیسه‎ها و نقشه‎های باز دارنده رژیم شاه هر روز بیشتر اوج گرفت و موج نوینی پدید آورد که رژیم را مجبور ساخت که دستور دهد که در تعطیلات تابستان از فرصت استفاده کرده، دانشجویان مبارز و به اصطلاح او «عناصر نامطلوب»‌را از دانشگاه‎ بیرون کند بدنبال این اقدام موج دستگیری،‌اخراج و اعزام به سربازی در دانشگاه‎های سراسر کشور بالا گرفت و شماری از بهترین جوانان کشور به جرم آزاد منشی و آزادیخواهی از تحصیل بازماندند و قربانی زورمداری و خودکامگی رژیم شاه شدند.[28]

این برخورد رژیم حاکی از نقش مهم دانشجویان در روند مبارزات مردمی بود که اینگونه رژیم را به وحشت انداخته بود.
ح) اوج فعالیت‎های مذهبی دانشجویان طی سالهای 1352 ـ 1356 بوده است در شرایطی که حکومت سعی داشت دانشگاه‎ را به محیطی فاقد انگیزه‎های مذهبی و اجتماعی تبدیل کند دانشجویان با تشکیل انجمن‎های اسلامی و ایجاد کتابخانه‎های اسلامی سعی در ترویج هر چه بیشتر اندیشه‎های مذهبی در دانشگاهها داشتند بطوری که موفقیت دانشجویان موجب شد که رژیم در شهریور 1356 تمام کتابخانه‎های اسلامی دانشگاهها را تعطیل نماید.[29]
ط) سیزده آبان 1357 و تظاهرات دانشجویان و دانش آموزان و کشتار آنان توسط رژیم را می‎توان نقطه عطفی در حرکتهای دانشجویی دانست که نشان ضعف رژیم و ناکامی آن در برابر مبارزات دانشجویی و بیانگر نقش مهم دانشجویان در نهضت مردمی بود.
ی) تشکل‎های دانشجویان خارج از کشور نیز از کانونهای مبارزه دانشجویی محسوب می‎شد که در مراحل مختلف از نهضت مردمی و مبارزات دانشجویان حمایت نموده و از اعمال رژیم و سیاستهای آن ابراز انزجار می‎نمودند مرحوم امام نیز به این گروهها توجه ویژه‎ای داشته و آنها را هدایت می‎نمودند. تشکل دانشجویان پارسی زبان در آمریکا و کانادا نمونه‎ای از این تشکلهاست مرحوم امام در نامه‎ای به این دانشجویان فرمودند: شما جوانان تحصیل کرده در هر جا هستید وظایف خطیری دارید، وظیفه دفاع از اسلام که به عهده هر فرد مسلم است، وظیفه دفاع از میهن و استقلال آن که از وظایف حتمیه اسلامی است وظیفه شناساندن اسلام بزرگ به جوامع بشری چه از ناحیه طرز حکومت و بسط عدالت آن و چه از ناحیه‌ رفتار والی مسلمین با ملت...»[30]
همراهی جوانان با روحانیت و پیروی از مرحوم امام عامل اصلی پیشبرد نهضت اسلامی بود با وجود فعالیت گروههای سیاسی و گرایشهای متفاوت در جامعه‎ مردم به ویژه نسل جوان در طول مبارزات خود بدون اعتنا به این گروهها و گرایشات یکپارچه و منسجم،‌رهبری روحانیت را پذیرفته و اسلام را هدف اصلی خویش قرار دادند اسلام تنها چیزی بود که این یکپارچگی را بوجود آورد، و جز این، اگر شعار و شعور دیگر حاکم بود،‌بی‎شک به این وحدت لطمه وارد می‎آورد و به اختلاف نظر می‎کشاند.

 
*** نقش جوانان در پیروزی انقلاب اسلامی از دیدگاه امام خمینی (ره) :
مرحوم امام پیروزی انقلاب اسلامی را مرهون فداکاری‎ها و از خودگذشتگی‎ جوانان می‎دانستند و در این مورد فرمودند: جوانان دانشگاهی، جوانان مدارس قدیم،‌جوانان بازاری، عشایر محترم این طبقه بودند که با قیام خود رژیم منحوس را به عقب نشاندند و دست جهانخواران را از مملکت قطع کردند.»[31]
«شما جوانان با قدرت ایمان این نهضت را تا اینجا آوردید و به پیروزی رساندید، این قدرت ایمان را حفظ کنید.»[32] «درود خدا بر شما ملت بزرگ ایران و شما جوانان غیور هوشمند با همت والای شما جوانان در تمام اقشار ایران، این نهضت به این مرتبه رسید، همت والای شما بود که پیروز شدیم و ریشه فساد را از ایران تا حدودی بیرون آوردیم و ان شاء الله از این به بعد هم با همت والای شما جوانان تتمه این ریشه فساد از بیخ و بن کنده خواهد شد.»[33]
بدون شک جوانان همانگونه که در پیروزی انقلاب اسلامی و شکل گیری آن نقش بسزایی داشتند در تداوم انقلاب اسلامی و تثبیت آن نیز دارای نقش محوری هستند و همراهی آنان تضمینی برای آینده انقلاب اسلامی و پیشبرد اهداف آن در تمام زمینه‎ها خواهد بود همانطوری که پس از انقلاب،‌ در طول جنگ تحمیلی حضور جوانان و فداکاری آنان توطئه دشمنان را خنثی نمود و در عرصه‎های علمی نیز پس از جنگ در سازندگی کشور نقش جوانان نقشی بی‎بدیل بوده است از این رو توجه جدی به جوانان و فراهم نمودن زمینه‎های پیشرفت همه جانبه‌آنان تضمینی برای پیشرفت انقلاب اسلامی و تحقق اهداف آن است و بدون همراهی جوانان دستیابی به اهداف انقلاب اسلامی امکان پذیر نخواهد بود بنابراین شناخت آسیب‎هایی که متوجه جوانان است و برطرف کردن آن باید از اولویت‎های نظام و دغدغه اصلی مسئولان باشد.

منابع :

[1] . صحیفه نور، ج 7، ص 269.
[2] . صحیفه نور،ج 9 ص 138.
[3]. مطهری، مرتضی، پیرامون انقلاب اسلامی، تهران،‌انتشارات صدرا، چاپ چهارم، 1368،‌ص 119 و 120.
[4]. میزبانی، مهناز، صدری، منیژه، نقش مساجد و دانشگاهها در پیروزی انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1382 ص 11.
[5]آر، کدی، نیکی، بررسی تطبیقی انقلاب مشروطیت و انقلاب اسلامی، ترجمه حسینعلی نوذری، روزنامه ایران، 18/6/75.
[6]. میزبانی، مهناز، صدری، منیژه، نقش مساجد و دانشگاهها در پیروزی انقلاب اسلامی، پیشین، ص 69 تا 141 (متن اسناد تلاش رژیم برای به انزوا کشیدن مساجد و دور کردن جوانان و گزارشهای ساواک از فعالیت‎های مساجد مختلف).
[7] . میزبانی، مهناز، صدری، منیژه، نقش مساجد و دانشگاهها در پیروزی انقلاب اسلامی، پیشین، ص 45 ـ‌47.
[8]. ر. ک: نقش مساجد و دانشگاهها در پیروزی انقلاب اسلامی، پیشین، اسناد ساواک، ص 69 تا 141.
[9]. حمید زنجانی، عباسعلی، گزیده انقلاب اسلامی و ریشه‎های آن، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1376، ص 24 و 25.
[10] . جعفریان، رسول،‌جریانها و جنبشهای مذهبی ـ سیاسی ایران سالهای 1320 ـ 1357، تهران مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، 1381، ص 149.
[11]. روحانی، سید حمید، بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی (ره) ، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1376، ج 1، ص 250 و 251.
[12]روحانی، سید حمید، پیشین، ج 1، ص 267 و 268.

[13] . روحانی،‌سید حمید، پیشین، ج 1، ص 334 ـ‌371.
[14] . روحانی، سید حمید، پیشین، ج 1، ص 405 و 406.
[15] . روحانی، سید حمید، پیشین، ج 1، ص 613.
[16] . روحانی، سید حمید، پیشین، ج 1، ص 777.
[17] . روحانی، سید حمید، پیشین، ج 1، ص 623 و 779.
[18] . بایمت اُف، لقمان، انقلاب اسلامی از دیدگاه محققان شوروی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1382، ص 90.
[19] . میزبانی،‌مهناز،‌صدری منیژه، نقش مساجد و دانشگاهها در پیروزی انقلاب اسلامی، تهران:‌مرکز اسناد انقلاب اسلامی،‌1383، ص 242.
[20] . روحانی، سید حمید، پیشین، ج 1، ص 182.
[21] . روحانی، سید حمید، پیشین، ج 1، ص 244 و 245 و ج 2،‌ص 899 تا 916.
[22] . روحانی، سید حمید، پیشین، ج 2، ص 916.
[23] . روحانی، سید حمید، پیشین، ج 2، ص 455.
[24] . روحانی، سید حمید، پیشین، ج 2، ص 456.
[25] . میزبانی،‌مهناز،‌صدری منیژه، نقش مساجد و دانشگاهها در پیروزی انقلاب اسلامی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی 1383 ، ص 247.
[26] . روحانی، سید حمید، پیشین، ج 2، ص 877.
[27] . روحانی، سید حمید، پیشین، ج 2، ص 895 تا 896.
[28] . روحانی، سید حمید، پیشین، ج 2، ص 735 تا 741.

[29] . میزبانی،‌مهناز،‌صدری منیژه، نقش مساجد و دانشگاه‎ها در انقلاب اسلامی، پیشین، ص 253 و 254.
[30] . روحانی، سید حمید، پیشین، ج 3، ص 812.
[31] . صحیفه نور، ج 6،‌ص 189.
[32] . صحیفه نور، ج 8، ص 217.
[33] . صحیفه نور، ج 5،‌ص 253.