روز دانشجو

روز دانشجو

رستاخیز اندیشه ها

امروز، روز رستاخیز اندیشه هاست؛ روز علم دوستی و حقیقت پرسی، روز طلوع اندیشه های نو، روز انسان های فرهیخته و بالنده، روز اندیشه های ناب و روز گسستگی جهل ها ونابخردی ها. امروز، روز پرده برداری از گمنامی ها و پرده پوشی بر سیاهی هاست. امروز، روزی است که دانش دوستان با دستان مهربان و اندیشه های نابشان از دوستی ها سخن خواهندگفت، از عشق ها، از زیبایی ها. امروز، روز دانشجوست؛ روز حقیقتی که دوستدار روشنایی است.

مبارزه در همه حال

در دوران تأسیس دانشگاه تهران، وجود حکومت خودکامه و دیکتاتوری رضاشاه، فقدان آزادی های سیاسی، چیرگی بیگانگان، سیاست های فرهنگی ضددینی و گسترش فرهنگ غربی و سیاست های توسعه شبه مدرنیستی، زمینه های نارضایتی بخشی از دانشجویان و دانشگاهیان را فراهم کرد اما امکان فعالیت سیاسی گسترده از همگان سلب شده بود و در اثر هرج و مرج ناشی از ناکامی مشروطیت، ذهن های عمومی برای حکومت دیکتاتوری آماده بود. از این رو در این دوره، همه مبارزان سیاسی شامل نیروی مذهبی، ملی و چپ سرکوب می شدند و الگویی برای دانشجویان باقی نمانده بود و در نتیجه، فعالیت های پراکنده دانشجویان بدون حمایت نیروهای سیاسی جامعه، بی نتیجه باقی می ماند و به سرعت سرکوب می شد.

جنبش دانشجویی

جنبش دانشجویی در دهه 1320، با توجه به مسائلی نظیر حضور قدرت های خارجی انگلستان، شوروی و آمریکا و اعمال نفوذ آنان در کشور برای به دست آوردن یا حفظ امتیاز به ویژه در مسئله نفت، عدم تحقق دموکراسی و آزادی های مندرج در قانون اساسی، شکاف طبقاتی وگسترش فقر عمومی، تحقیر فرهنگ مذهبی از سوی جریان های فکری و نیز تعدد احزاب و جریان های سیاسی، در سه ملیت فکری چپ، ملی و مذهبی شکل گرفت. هر طیف فکری جنبش دانشجویی، تشکیلات متعلق به خود را برای پی گیری اهدافش سازمان می داد و فعالیت می کرد.

مظهر مبارزه

پس از کودتای 28 مرداد 1332 و سقوط دولت دکتر مصدق، با توجه به سرکوب شدید گروه ها واحزاب سیاسی چپ، ملی و مذهبی و وجود حکومت نظامی، امکان فعالیت سیاسی از بیشتر قشرهای اجتماعی گرفته شده بود، ولی جنبش دانشجویی همچنان به فعالیت ادامه داد و دانشگاه، عمده ترین مظهر مبارزه و مقاومت بر ضد استبداد در استعمار تلقی می شد. پس از بازگشایی دانشگاه و شروع سال تحصیلی در مهر 1332، فعالیت های دانشجویان با برگزاری تظاهرات، بخش اطلاعیه، تعطیلی کلاس های درس و... آغاز شد. در این دوران، فعالیت جنبش دانشجویی گاه به صورت عمومی و پراکنده زمانی با سازمان دهی تشکیلات دانشجویی صورت می گرفت.

زمینه اعتراض

دانشجویان دانشگاه تهران در اعتراض به مشکلات پس از کودتا و ورود «دنیس رایت»، کاردار جدید انگلستان در ایران، در روز 14 آذر تظاهرات کردند. روز 15 آذر، تظاهرات به خارج از دانشگاه کشیده شد و مأموران، شماری از دانشجویان را مجروح و دستگیر کردند. تظاهرات پی گیر دانشجویان، رژیم کودتا را بر آن داشت که در آستانه ورود نیکسون، معاون رئیس جمهور آمریکا به تهران (18 آذرماه) اقتدار خود را به آنها نشان دهد و از دانشجویان زهرچشمی بگیرد تا ورود نیکسون در کمال آرامش برگزار شود. از این رو در اقدامی کم سابقه در 16 آذر، نیروهای لشکر 2 زرهی به دانشگاه تهران اعزام شدند.

وقوع حادثه

روز 16 آذر، دانشجویان هنگام ورود به دانشگاه تهران، متوجه تجهیزات فوق العاده سربازان و اوضاع غیرعادی اطراف دانشگاه شدند و وقوع حادثه ای را پیش بینی کردند. پس از چند ساعت، سربازان به داخل دانشکده ها هجوم بردند و عده بسیاری را دستگیر کردند که بین آنها عده ای از استادان نیز به چشم می خورد. در تمام این مدت، دانشجویان سکوت کرده بودند؛ زیرا می دانستند آنها دنبال بهانه می گردند. ساعت ده صبح هنگامی که دانشجویان در سر کلاس ها بودند، چندین نفر از سربازان رهسپار دانشکده فنی شدند. در همین زمان، رئیس دانشکده فنی، برای جلوگیری از هر گونه درگیری و خونریزی احتمالی، زنگ کلاس ها را زودتر از موعد زد. هنگامی که دانشجویان در حال خروج از دانشکده بودند، به یک باره با حضور و هجوم سر نیزه سربازان مواجه شدند که همین امر به شعار دادن تعدادی از دانشجویان و درگیری آنان با مهاجمان انجامید. در این میان، سه تن از دانشجویان دانشکده فنی به شهادت رسیدند و تعداد زیادی نیز مجروح شدند.

پیوندی دوباره

قشر دانشجو، پیش از انقلاب همواره با تکیه بر خدا و اعتماد به نیروهای خودی، در صحنه های مختلف سیاسی ـ اجتماعی حاضر می شد. آنان با فریادهای آتشین و کوبنده و فعالیت های مستمر، مخالفت آشکار خویش را با رژیم پهلوی اعلام و بر همراهی و همدلی با رهبر انقلاب و مردم ایران تأکید می کردند. پس از پیروزی انقلاب و به بار نشستن تلاش های همه جانبه، آنها دوش به دوش ملت و دولت در همه عرصه ها به ویژه در سازندگی کشور حاضر شدند. دانشجویان نشان دادند که پیرو مکتب ولایت اند و هرگز زیر بار سخنان بیهوده و حیله های دشمنان نخواهند رفت.

بازتاب جهانی

خبر واقعه 16 آذر و کشته شدن دانشجویان، به سرعت در سراسر جهان انتشار یافت و بسیاری از دانشگاه های اروپا و آمریکا، با دانشگاه تهران ابراز همدردی کردند. در روز 18 آذر نیز در اعتراض به ورود نیکسون، معاون رئیس جمهور آمریکا به تهران و هم زمان با مراسم برگزاری سومین روز کشته شدگان حادثه دانشگاه، تظاهراتی از طرف دانشجویان دانشگاه تهران برگزار شد. دانشجویان هم در اعتراض به جنایت های دولت کودتا، مدت پانزده روز از شرکت در کلاس های درس خودداری کردند.

بر این اساس، 16 آذر 1332 به نام روز مقاومت تاریخی، در تاریخ دانشگاه تهران ثبت شد. از آن پس، همه ساله به رغم کوشش رژیم و ساواک، دانشجویان دانشگاه های ایران مراسم یا تظاهراتی به یاد شهیدان آن روز بر پا کردند و در گذر زمان، 16 آذر به نام روز دانشجو معنا پیدا کرد و در تقویم گنجانده شد.

اهمیت مبارزه

چگونگی سرکوبی دانشجویان در 16 آذر 1332، نشان دهنده اهمیت مبارزه های دانشجویان برای رژیم و دولت کودتا بود. پس از کودتای 28 مرداد و قلع و قمع مخالفان، دانشگاه تهران و دانشجویان و نیروی سیاسی، نیروهایی قوی در زمینه مبارزه با دولت کودتا به شمار می آمدند و مخالفت های پی گیر آنان، عملاً رژیم و دولت کودتا را از رسیدن به اهدافشان باز می داشت. از این رو به نظر می رسد رژیم با برنامه از پیش تعیین شده به این حمله روی آورد. اگر چه شاه و دولت سعی کردند از خانواده های شهدا و رؤسای دانشگاه تهران و دانشکده فنی دلجویی کنند، ولی ترفیع درجه عاملان واقعه 16 آذر و پرداخت پاداش نقدی به سربازان و درجه داران حمله کننده به دانشگاه در فاصله کمی پس از واقعه، حکایت از توطئه از پیش طراحی شده دولت کوتاه شاه برای سرکوبی جنبش دانشجویی داشت.

وحدت دانشجویی

پیدایش جنبش دانشجویان ایرانی خارج از کشور، ارتباطی تنگاتنگ با اوضاع سیاسی ـ اجتماعی و تحولات داخل کشور دارد. وقوع کودتای 28 مرداد 1332 و بازگشت مقتدرانه شاه به قدرت، دیکتاتوری خشنی به دنبال داشت که اوضاع ایران را یک باره در تاریکی فرو برد. پس از واقعه 16 آذر که سرکوب تنها کانون آشکار مقاومت را در پی داشت، بیشتر فعالیت های سیاسی به خارج از کشور انتقال یافت. در این وضعیت، دانشجویان زمینه های جنبش سیاسی و انقلابی خود را فراهم کردند، ولی چون این حرکت ها خودجوش بود، نظم و هماهنگی منسجمی نداشت. از این رو، عمده فعالیت ها به صورت پراکنده و نامنظم شکل گرفت. پس از گذشت مدتی، این گروه از دانشجویان در آلمان، انگلستان و فرانسه برای جلوگیری از اتلاف نیرو و برای ایجاد هماهنگی های بیشتر، به این نتیجه رسیدند که با یکدیگر متحد شوند. این نتیجه گیری به گردهمایی اعضای این سه انجمن در شهر هایدلبرگ آلمان در 1339 شد.

اتحاد بیشتر

در اوایل دهه 1350، انجمن اسلامی دانشجویان، گروه فارسی زبان در آمریکا و اروپا، با یک دست کردن عقاید و با ایجاد سازمان دهی مشترک بین صفوف خود، توانست روش مبارزاتی خود را به گونه ای نشان دهد که رژیم شاه خطر بیشتری از سوی اسلام گرایان حس کند. وجه مشخص انجمن های اسلامی دانشجویان در اروپا و آمریکا، در ارتباط بیشتر آنان با روحانیان داخل و خارج از کشور، به ویژه شخص امام خمینی رحمه الله بود. بر همین اساس، ارتباط نزدیک آنان با امام خمینی رحمه الله که طی ملاقات ها و فرستادن پیام های مکرر صورت می گرفت، سبب تعیین خط مشی مبارزاتی و هم بستگی گروهی بیشتر بین این دانشجویان شد.

ایران از آنِ ملت ایران

16 آذر، نماد روحیه خروشان جنبش دانشجویی و مظهر ایثار، از خودگذشتگی، پایداری و استقلال و آزادی است. در این روز، دانشجویان به اعمال مزدورانه شاه اعتراض و او را دست نشانده دولت آمریکا معرفی کردند. آنان ثابت کردند که دانشجو، تنها جوینده دانش نیست؛ بلکه جوینده همه خوبی هاست و در همه جا حضور چشم گیری دارد و با روشنگری و آگاهی های خود، هرگز اجازه نخواهد داد دشمنان در امور داخلی و خارجی کشور دخالت کنند. 16 آذر ثابت کرد که ایران تنها از آنِ ملت ایران است و آنان خود حق اداره کشورشان را دارند. 16 آذر ثابت کرد که قلم ها، شعارها و قدم های استوار دانشجو، همواره همراه ملت و یاریگر دولت در همه زمینه هاست.

پیام امام

امام خمینی رحمه الله در پیامی روشنگرانه خطاب به انجمن اسلامی دانشجویان آمریکا و کانادا در سال 1352 فرمودند: «اکنون به واسطه اوضاع داخلی و خارجی و انعکاس جنایات رژیم در مجامع و مطبوعات خارجی، فرصتی است که باید مجامع علمی و فرهنگی و رجال وطن خواه و دانشجویان خارج و داخل و انجمن های اسلامی در هر جا که هستند، بی درنگ از آن استفاده کنند وبی پرده به پاخیزند و به وضع حاضر و جنایات پنجاه سال حکومت غیرقانونی رژیم نوکرمآب پهلوی اعتراض کنند و صدای خود را به مجامع بین المللی برسانند و به رئیس جمهور آمریکا بفهمانند که ملت های اسلامی، جنایات این خاندان را خصوصا در سال های اخیر از رؤسای جمهور آمریکا می دانند».

مبارزه گسترده

انجمن های اسلامی دانشجویان بر اساس رهنمودهای امام خمینی رحمه الله در سال های پایانی حاکمیت رژیم شاه توانست مبارزه های ضد رژیم را در سراسر جهان با ابعاد بسیار گسترده ای به دست گیرد. به ویژه اتحادیه انجمن های اسلامی اروپا و آمریکا، با تلاش فراوان موفق شده در جاهای مختلف دنیا شعبه ای تأسیس کند و هر انجمنی تحت نام همان کشور مشغول به فعالیت گردد. برای مثال انجمن اسلامی دانشجویان هند، با وجود نیمه مخفی بودن و نفوذ عوامل ساواک در بین تشکیلات و دانشجویان، تأثیر مهمی در هدایت افکار دانشجویان مقیم هند می گذاشت.

رابطه با امام

افزایش ارتباط بین دانشجویان مسلمان، امام خمینی رحمه الله و روحانیان مبارز، و نیز اعتماد مردم به دانشجویان مذهبی، باعث شد آنان بتوانند به راحتی در روند فعالیت های سیاسی جامعه تأثیر بگذارند.

حرکت های دانشجویان مسلمان در مراسم مذهبی، به ویژه در ماه محرم کاملاً در راه افزایش آگاهی سیاسی مردم و تحرک بخشیدن به آنها بود. همچنین امکان برقراری ارتباط دانشجویان مسلمان با دانش آموزان، بازاریان، کارگران و... فراهم آمد و دانشجویان از این ارتباط برای مقاصد سیاسی بهره برداری کردند و به شکل مؤثری در تبلیغ رهبری امام خمینی رحمه الله و ترویج اندیشه های او قدم برداشتند. در حقیقت پیوند دانشجویان و امام، باعث شد که جنبش دانشجویی بتواند در حرکت جامعه به سوی انقلاب مؤثر ظاهر شود.

آگاه سازی ملت

امام خمینی رحمه الله یکی از وظایف دانشگاهیان را آگاه سازی ملت معرفی می کند و می فرماید: «بر شما جوانان ارزنده اسلام که مایه امید مسلمین هستید، لازم می باشد که ملت ها را آگاه سازید و نقشه های شوم وخانمان سوز استعمارگران را برملا نمایید. در شناسایی اسلام بیشتر جدیت کنید، تعالیم مقدس قرآن را بیاموزید و به کار ببندید. با کمال اخلاص در نشر و تبلیغ و معرفی اسلام به ملل دیگر و پیشبرد آرمان های بزرگ اسلام بکوشید. برای پیاده کردن طرح حکومت اسلام و بررسی مسائل آن اهتمام بیشتری به خرج دهید. مهذّب و مجهّز شوید. متحد و متشکل شده و صفوف خود را فشرده تر سازید. هر چه بیشتر هم فکر و انسان فداکار بسازید. صدای برادران رنجیده و مسلمان ایران را به دنیا برسانید و با آنان هم دردی کنید».

حفظ اسلام

به فرمایش امام خمینی رحمه الله یکی از وظایف عالمان و دانشگاهیان، دفاع از اسلام است. ایشان در این باره می فرماید: «اکنون وظیفه عموم مسلمانان و خصوص علمای اعلام و روشنفکران و دانشگاهی های علوم قدیمه و جدیده است که برای دفاع از اسلام عزیز و حفظ احکام حیات بخش آن که ضامن استقلال و آزادی است... از فرصت استفاده کنند و گفتنی ها را بگویند و بنویسند و به گوش مقامات بین المللی و سایر جوامع بشری برسانند».

تزکیه نفس

امام خمینی رحمه الله در مورد اهمیت تزکیه و تهذیب دانشجویان می فرماید: «برای شما مهم در دانشجویی و در دانشیاری و در استادی و در شاگردی و در تربیت، در علم این است که یک تربیت صحیح همراه علم باشد؛ عالم تربیت شده به تربیت انسانی که همان تربیت اسلامی است. کوشش کنید هر قدمی که برای علم برمی دارید، برای عمل ظاهری و برای اعمال باطنی، ایجاد تقوا در خودتان، ایجاد استقامت، امانت در خودتان بکنید که وقتی از دانشگاه ان شاءاللّه بیرون می آیید، یک انسانی باشید که هم معلومات داشته باشید و هم امانتدار باشید برای معلوماتتان. هم امانتدار باشید و هم تزکیه نفس کرده باشید، نفس خودتان را مهار کرده باشید. هر قدمی که برای تعلیم و تعلم بر می دارید، همراه آن قدم، قدمی باشد برای مهار کردن نفستان».

اتحاد گروه ه

امام خمینی رحمه الله درباره اتحاد گروه های دانشجویی و مقابله با منحرفان می فرماید: «آنچه کرارا تذکر داده ام و رمز پیروزی است، اتحاد گروه های دانشجویی و تشکیل یک گروه اسلامی ـ ملی است در مقابل منحرفان که کوشش دارند تفرقه بیفکنند و شما جوانان عزیز را که امید کشور هستید و سعادت و ترقی میهن بسته به فعالیت شماست، به تباهی بکشند و نگذارند در راه تعالی کشور قدم بردارید و به علم و ادب که مایه پیشرفت و رهایی از استعمار و استثمار نو و کهنه است، اشتغال پیدا کنید. باید بدانید اختلاف و تفرقه، سرچشمه تمام بدبختی ها و اسارت هاست.»

اعتلای کشور

امام خمینی رحمه الله درباره کوشش دانشجویان برای اعتلای کشور می فرماید: «امروز که کشور از استقلال شایسته برخوردار است، قید و بند غرب و شرق و غرب زدگان و شرق زدگان از کشور و دانشگاه گسسته شده است. جوانان عزیز دانشگاهی، هر چه بیشتر در کسب علوم و فنون، در اعتلای کشور معظم خود کوشش نمایند و از نفوذ عناصر منحرف و وابسته به چپ و راست قاطعانه جلوگیری کنند و نگذارند محیط مقدس دانشگاه، آلوده به اغراض منحرفان و وابستگان به اجانب گردد. اگر (هم) انحراف و گرایشی به شرق و غرب ـ خدای نخواسته ـ از اساتید یا دانشجویان مشاهده کردند، به ستاد (انقلاب) فرهنگی اطلاع دهند و در رفع آن با ستاد همراهی لازم را بنمایند».

تداوم راه انقلاب

امام خمینی رحمه الله جوانان دانشجو را امید ملت معرفی می کند و می فرماید: «شما جوانان دانشجو و جوانان عزیز، امید این ملت هستید که باید راهی را که فراراه شما گذاشته شده است، به آخر برسانید و این نهضتی را که در راه او آن همه جان فشانی شده است، ادامه بدهید و این صراط مستقیمی را که انبیا جلو راه بشر گذاشتند و نبی اکرم، آخرین انبیا و اشرف همه، آن راه را جلو مردم گذاشتند و مردم را دعوت به این صراط مستقیم کردند و هدایت کردند، به راه انسانیت و خروج از همه انحای کفر و الحاد و خروج از همه ظلمات به نور مطلق، باید شما جوان ها همان راه را ادامه دهید تا اینکه پیرو رسول اکرم صلی الله علیه و آله و در مکتب حضرت صادق علیه السلام ، پیروانی شایسته باشید».

اتکای به خود

امام خمینی رحمه الله درباره استقلال دانشگاه ها و نفی وابستگی آن می فرماید: «این دانشگاه ها باید یک دانشگاه هایی باشد که ما دیگر احتیاج به خارج پیدا نکنیم که دستمان (را) در آن وقتی که می خواهند یک کسی را معالجه کنند، به دیگران دراز کنیم که بروید آنجا معالجه کنید. باید دانشگاه های ما و همه قشرها کاری بکنند که لااقل ما محتاج به غیر نباشیم. این طور نباشد که اگر یکی مریض بشود، بگویند اینجا نمی شود معالجه اش کرد. این طور نباشد که اگر یک گرفتاری بشود، بگوید نه، نمی شود دیگر درستش کرد؛ خودمان سرپای خودمان بایستیم».

جنبش نرم افزاری

دانشجویان در عصر حاضر که زمان پیشرفت علوم مختلف است و درهای تعلیم و تعلم نیز بیشتر به رویشان گشوده شده، وظیفه دارند با تلاش و کوشش، به رشد علمی و فن آوری دست یابند. تولید علم و جنبش نرم افزاری، اصلی است که مقام معظم رهبری بر آن تأکید فراوان دارد و دانشگاهیان را برای دست یابی به آن فرا می خواند.

شهید مطهری درباره استقلال فکری و علمی کشور می فرماید: «اسلام، جامعه ای می خواهد عزیز و مستقل و متکی به خود. اسلام نمی پسندد که یک ملت مسلمان، زیر دست و توسری خور یک ملت غیرمسلمان بوده باشد. اسلام نمی پسندد جامعه اسلامی استقلال اقتصادی یا اجتماعی نداشته باشد. اسلام نمی پسندد که مسلمانان همین که بیماری سختی پیدا کردند، خودشان طبیب و وسایل کافی نداشته باشند».

مجاهد در راه خد

اسلام به دانش پژوهی، اهمیت فراوانی داده و مسلمانان را در به دست آوردن آن تشویق کرده است. امام علی علیه السلام می فرماید: «جوینده دانش، مانند مجاهد در راه خداست». از این رو، وظیفه دانشجویان کشور در یادگیری و به کارگیری دانش های مختلف حساس تر است و باید وقت بیشتری را در این باره صرف کنند. شهید مطهری درباره گستره کاربرد دانش می فرماید: «در دنیای تحولی به وجود آمده که همه کارها بر پاشنه علم می چرخد و چرخ زندگی بر محور علم قرار گرفته است. همه شئون حیات بشر با علم وابستگی پیدا کرده، به طوری که هیچ کاری و هیچ شأنی از شئون حیات بشر را جز با کلید علم نمی توان انجام داد».