دهم آذرماه؛ سالروز شهادت آیت الله شهید مدرس(1316 ه.ش) و روز مجلس شورای اسلامی

دهم آذرماه؛ سالروز شهادت آیت الله شهید مدرس(1316 ه.ش) و روز مجلس شورای اسلامی

سه درس و پیام از یک زاویه نگرش امام خمینی به شخصیت والای شهید مدرس:

در میان رجال سیاسی به ویژه آنان که دارای وجهه دینی و مذهبی باشند و نیز به خصوص کسانی که در کسوت و مسولیت روحانیت ظاهر شده و کوشا و فعال باشند کمتر می توان شخصیتی را یافت که همچون شهید آیت الله سید حسن مدرس در دیگران تاثیر عمیق نهد و موجب شگفتی و اعجاب گردد. مخاطبین و تاثیرپذیران چه کسانی هستند و چسان باید این اثر و شگفتی را به سنجش درآوریم و چگونه می توان آثار پیام گیری ها و اثرپذیری ها را در وجود آنان به نظاره نشینیم بدیهی است مخاطب هر چه عظیم تر و جامع نگرتر و شریف تر باشد اثرپذیری هایش از شخصیت شهید مدرس نشان روشن و صریح از رفعت مقام و تراکم فضایل و ارزش های والا در این شهید بزرگ و اسوه سترگ دارد و از این راه به خوبی می توان قدرت و عظمت شخصیت « تاثیرگذار » را دریافت و شناخت .

با این وصف تردیدی باقی نمی نماند که مقصود ما از اثرپذیر عموم مردم و یا قشری از اقشار جامعه همانند دانشگاهیان یا حوزویان یا کارگزاران حکومتی نمی باشد بلکه مقصود و هدف ما بسی بالاتر و والاتر از این نسخ مخاطبان و تاثیرپذیران می باشد و باید طایر اندیشه را بیشتر به طیران درآورد و قله رفیع تری را نشانه رفت .

سخن از حضرت امام خمینی است هم او که دوست و دشمن و در داخل و خارج در برابر عظمت و سترگی جان و روح و اخلاق و سیره و روش و مواضع و عملکردهایش به کرنش می افتند و هم او که رهبر کبیر نهضتی بزرگ است و بنیان گذار نظامی عظیم و پیشوا و مقتدای نه تنها مسلمین جهان که تمام آزادگان و آزاداندیشان در سراسر گیتی .

بررسی دیدگاه های حضرت امام خمینی درباره تاریخ معاصر ایران و شخصیت های نقش آفرین در آن به وضوح و صراحت نشان می دهد که این پیشوای الهی هر جا که سخن از شهید مدرس به میان آورده است با اعجاب و شگفتی و تاثیرپذیری از حالات و روحیات و صفات و خصال این شخصیت همراه بوده و همواره او را برای همه شخصیت های علمی و روحانی و دولتی و حکومتی « اسوه » و « الگو » معرفی نموده است .

به جرات می توان اذعان نمود که هیچ رجل سیاسی و مبارزی همچون آیت الله مدرس در دل و دیده امام خمینی ننشسته است و به راستی آنچه از رهبر کبیر انقلاب اسلامی و بنیان گذار نظام جمهوری اسلامی ایران در وصف عظمت شخصیت شهید مدرس صادر شده است درباره هیچ شخصیتی صادر نگردیده است و آنچه امام پیرامون ویژگی ها و ارجمندی ها و فضایل فقها و علمای وارسته و مبارز نقل نموده قابل مقایسه با آنچه در وصف این شهید والامقام بیان کرده است را نمی باشد.

آنچه در صدد تبیین آن هستیم یک زاویه از زوایای مختلفی است که حضرت امام خمینی از آن به عظمت شخصیت شهید مدرس نگرشی دقیق و نکته یاب دارد. این زاویه نگرش در مقایسه با سایر زوایای نگاه به ژرفای شخصیت این فقیه و عالم بزرگ و والامقام اگر نگوئیم مغفول مانده است اذعان می کنیم که کمتر مورد توجه و نظر قرار گرفته است .

حضرت امام خمینی در این باره چنین می فرماید :

« یک سید خشکیده لاغر.... یک همچو آدمی در مقابل آن قلدری که هر کس آن وقت را ادراک کرده می داند که زمان رضا شاه غیر زمان محمدرضا شاه بود آن وقت یک قلدری بود که شاید تاریخ ما کم مطلع بود در مقابل او همچو ایستاد..... یک وقت گفته بود : سید چه از جان من می خواهی گفته بود که : می خواهم تا تو نباشی ... من درس ایشان یک روز رفتم می آمد مدرسه سپهسالار که مدرسه شهید مطهری است حالا درس می گفت : من یک روز رفتم درس ایشان مثل این که هیچ کاری ندارد فقط طلبه ای است دارد درس می گوید این طور قدرت روحی داشت . در صورتی که آن وقت در کوران آن مسائل سیاسی بود که حالا باید بروند مجلس و آن بساط را درست کند. از آنجا ـ پیش ما ـ رفت مجلس . آن وقت هم که می رفت مجلس یک نفری بود که همه از او حساب می بردند. من مجلس آن وقت را هم دیده ام کانه مجلس منتظر بود که مدرس بیاید با این که با او بد بودند ولی مجلس کانه احساس نقص می کرد وقتی مدرس نبود وقتی مدرس می آمد مثل اینکه یک چیز تازه ای واقع شده . این برای چه بود برای این که یک آدمی بود که نه به مقام اعتنا می کرد و نه به دارایی و امثال ذلک هیچ اعتنا نمی کرد نه مقامی او را جذبش می کرد.... من بودم آنجا که یک کسی یک چیزی نوشته بود زمان قدرت رضا شاه ..... یک کسی آمد گفت : من یک چیزی نوشتم برای عدلیه شما بدهید ببرند پیش حضرت اشرف ـ یک همچو تعبیرهایی ـ که ببینند.

گفت : رضاخان که باز نمی داند اصلش عدلیه را با « الف » می نویسند یا با « ع » می نویسند من بدهم این را او ببیند نه این که این را در غیاب می گفت در حضورشان هم می گفت این جوری بود وضعش . این چه بود برای این که وارسته بود وابسته به هواهای نفس نبود « اتخذ الهه هواه » نبود. این هوای نفسانی خودش را اله خودش قرار نداده بود این اله خودش را خدا قرار داده بود این برای مقام و برای جاه و برای وضعیت کذا نمی رفت عمل کند او برای خدا عمل می کرد .... از هیچ کس هم نمی ترسید . » (۱)

در سخنان حضرت امام سه درس و پیام بزرگ درباره شخصیت والای شهید مدرس نهفته است .

۱) حضرت امام خمینی پس از اشاره به برخی از حرکات و رفتارهای آیت الله مدرس به « قدرت روحی » به عنوان درون مایه اصلی و پشتوانه بزرگ اخلاقی برای ظهور و بروز حالات و خصال و صفات بزرگ و شریف در سیره و روش آن عالم وارسته اشاره می نماید.

قدرت روحی حاصل و ثمره نهایی پیوند خالصانه با حضرت پروردگار و عبادت ها و ذکر و مناجات های زلال و پاکی است که به مرور « دل » را از همه قیود و وابستگی ها و دلبستگی ها می رهاند و در محفل انس و قرب حضرت محبوب به آرامش و اطمینان کامل می رساند به گونه ای که سالک راه که اینک واصل به یار است جز رضا و خشنودی و خواست محبوب را نمی طلبد.

وقتی ارتباط با حق به اوج خلوص و یکرنگی رسید و درخت عشق به شکوفه نشست و شمیم دل انگیز آن تمام فضای روح و جان را فراگرفت به مرور میوه های وارستگی و آزادگی معنوی نیز به ثمر می رسند و یکی پس از دیگری به چیدن و چشیدن درمی آیند و در پی آن خصال و صفات بزرگ و والا و عظیم در روح و روان واصلان متجلی می شوند و این چنین است که محبان و اولیای الهی به چنان قدرت و توان وصف ناپذیر و شگفتی زایی دست می یابند که در هر زمان و مکان و در هر شرایط و در اوج هجوم سختی ها و رنج های ناشی از پیمودن فراز و فرودها و عبور از گردنه های سخت مقابله با جور و ستم و فسادگستری های نیروهای سیطره جو در آرامش به سر می برند و هیچ خوف و هراس و حزن و اندوهی نمی تواند آنان را تکان دهد.

آیه شریفه ذیل به وجود آرامش و قدرت روحی این انسان های فانی در حق و رها شده از هر قید و بند تصریح می نماید :

« الا ان اولیا الله لا خوف علیهم و لا هم یحزنون »

« آگاه باشید که دوستان و اولیای خدا از هیچ چیز و هیچ کس خوف و هراس و حزن و اندوهی ندارند . » (۲ )

آرامش و قدرت روحی ناشی از اتصال به یار و رهایی از اغیار ـ چه اغیار درونی که رذایل و صفات مذموم و نکوهیده هستند و چه اغیار بیرونی که دشمنان بشریت و صاحبان زر و زور و تزویر می باشند ـ « زندگی » و « مرگ » را برای محب و دوست خدا « مساوی و یکسان » می سازد و به همین دلیل است که در تقابل با طاغوت ها و وابستگانشان ترس و هراسی در گفتار و کردار و رفتار این آزادگان مشاهده نمی شود و آیت الله سید حسن مدرس اینگونه بود.

۲) حضرت امام خمینی به این موضوع اشاره می نماید که شهید مدرس وقتی در مدرسه سپهسالار به تدریس مشغول می شد در نقش طلبه ای ساده بود که گویی هیچ کار و تلاش و مسئولیتی ندارد جز تدریس و تعلیم علم و دانش . و او در همان حال وقتی به مجلس شورا وارد می گردید در نقش یک سیاستمدار نمایان می شد که همه چشم به راه او بودند تا حرکت و تحولی بیافریند و به مدیریت و تدبیر امور سیاسی و اجتماعی بپردازد و این واقعیتی بود که حتی دشمنان مدرس در مجلس نیز نسبت به آن اذعان و اعتراف داشتند و فارغ از بغض و کینه ای که به این رجل عظیم القدر مذهبی و سیاسی در دل می پروردند مشتاق اندیشه های سیاسی و شجاعت و شهامت خیره کننده و صراحت لهجه او و توان بالای انتقادهای تند و تیز و دلاورانه اش بودند.

این رهنمود و تصریح از حضرت امام خمینی نشان می دهد که شهید بزرگوار آیت الله سید حسن مدرس شخصیتی « جامع الشرایط » و « همه سونگر » و دارای مهارت های گوناگون در عرصه های علم و دانش و تفقه و تدریس امور گوناگون سیاسی و اجتماعی تدبیر و مدیریت کارآمد شهامت و شجاعت در رویارویی با مشکلات و معضلات به وجود آمده از جانب استعمار خارجی و استبداد داخلی محسوب می شد.

شهید مدرس از نادر شخصیت هایی بود که هم در « سیاست خارجی » و هم در « سیاست داخلی » دارای تبحر و تخصص بود و نسبت به وقایع سیاسی جهان و نقشه های قدرت های استعماری دنیا و آمد و شد دولت ها و مهره چینی ها و زد و بندهای سیاسی و تمام تحرکاتی که هویت دینی مسلمانان و استقلال سرزمین های اسلامی از جمله ایران را نشانه رفته بود بینش و شناخت های همه جانبه داشت . این امور وقتی با علم و دانش ژرف و آگاهی های او به تعالیم و قوانین اسلام و نیز با تدبیر و هوشیاری و کیاست و شهامت او ممزوج می گشت شخصیتی جامع نگر و توانمند و بسیار مفید و موثر و راهگشا و تحول آفرین به وجود می آورد و به راستی او آمیزه ای از این قدرت و توانایی های علمی و فقهی و سیاسی و اجتماعی و رهبری و مدیریت کارآمد بود.

۳) حضرت امام خمینی مقابله صریح و شجاعانه شهید مدرس با رضاخان را در صحنه های مختلف و مواردی که از آن یاد می نماید با رهایی آن شهید بزرگ از هواهای نفسانی مرتبط می داند و همه موفقیت ها و پیروزی های چشمگیر او را در مبارزه با استعمار و استبداد و ظلم و جور و فساد رضاخانی ثمره تلاش و مراقبت های بی وقفه و دقیق آیت الله مدرس برای نفی معبود درونی و نفسانی و رسیدن به عبودیت کامل خداوند متعال معرفی می کند.

حضرت امام خمینی تصریح می کند که شهید مدرس « وابسته به هوای نفس نبود اتخذ الهه هواه نبود این هوای نفسانی خودش را اله خودش قرار نداده بود این اله خودش را « خدا » قرار داده بود. »

حضرت امام به آیه ذیل از قرآن کریم استناد می کند که می فرماید :

« ارایت من اتخذ الهه هوایه »

« آیا دیدی آن کس را که هوای نفس خود را معبود و خدای خویش قرار داد » (۳ )

براساس محتوا و پیام آیه مزبور انسان در اثر گریز از خدا و ستیز با دین خدا و رها کردن تعالیم و معارف و ارزش های والای اخلاقی آنچنان در دام های فساد و تباهی و ظلم و جور و گمراهی و ضلالت گرفتار می آید که هواها و خواهش های نفسانی خود را معبود و خدای خویش قرار می دهد و پیوسته نسبت به آنچه نفس اماره او را به انواع معاصی و مفاسد وسوسه و تحریک می کند و فرمان می دهد مطیع و فرمانبردار و تسلیم می گردد. چنین کسی نه تنها در برابر استعمارگران خارجی به مخالفت نمی پردازد که به صورت مهره دست آموز به جاسوسی و خدمت به آنان اهتمام می ورزد. و نه تنها در تقابل و تعارض با استبداد داخلی قرار نمی گیرد که به صورت عنصری خانه زاد و خدمه دربار در عرصه های فرهنگی و سیاسی حلقه به گوشی و خدمتگذاری های مکرر و مدام می نماید.

در نقطه مقابل آنکس که از هوای نفس رهید و به وصل جانان رسید و از رذایل اخلاقی و صفات و خصال ناپسند کناره گرفت و هر نوع فسق و فساد و فجور را ترک گفت و بر تمام وابستگی های بازدارنده راه رشد و کمال خط بطلان کشید « خدا » را خالصانه و عاشقانه « معبود » خویش قرار می دهد و از این پس است که نه به « نام » وابسته می گردد و نه به « مقام » نه فریب « زر » را می خورد و نه از « زور » می هراسد و همه وقت در ستیز با قدرت های استعماری و مهره های وابسته آنان در داخل سرزمین های اسلامی می باشد و شهید مدرس چنین زیست و چنین در بستر خاک آرمید.

درس و پیام های سه گانه از شخصیت شهید مدرس که به زیبایی هر چه تمام تر در اندیشه و تفکر امام خمینی مطرح و نمایانده می شود پشتوانه ای مستحکم برای نه تنها زمامداران و دولتمردان ما که برای همه فقیهان و عالمان و رجال و شخصیت های دینی و سیاسی می باشد که می خواهند همچون « مدرس بزرگ » در صحنه ها و عرصه های علم و دانش و تلاش و مدیریت و مبارزه و تقابل با جبهه باطل زندگی کنند و همواره همانند دریایی به آرامش رسیده گردند که هیچ موجی از ترس و هراس و حزن و اندوه نتواند آنان را به آشفتگی و تحیر برساند و انسان هایی « از نفس رسته » و « به حق پیوسته » گردند که هرگز در کمند نام و جاه و مقام و زر و زور و تزویر گرفتار نشوند و « دین » به « دنیای ستمگران » نفروشند.

این کلام امام خمینی که می فرماید : « مدرس حالا هم زنده است » (۴ ) به ماندگاری اندیشه و تفکرات و سیره و روش و خصال و فضایل روحی و اخلاقی این شهید بزرگ اشاره دارد که در گستره تاریخ آماده بهره رسانی به بهره گیرندگان است . تا کدام کس دیده دل بگشاید و این حقایق را بنگرد و گوش جان برای شنودن این نداها و دعوت ها باز نماید و فکر و روح و جانش را به تاثیرپذیری و تحول برساند.

پاورقی :

۱ ـ تاریخ معاصر ایران از دیدگاه امام خمینی (تبیان دفتر بیستم ) موسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام ص ۱۵۱ و ۱۵۲

۲ ـ قرآن کریم سوره یونس (۱۰ ) آیه ۶۲

۳ ـ سوره فرقان (۲۵ ) آیه ۴۳

۴ ـ تاریخ معاصر ایران از دیدگاه امام خمینی ص ۱۴۷