سیری در سیره امام صادق علیه السلام - دانشکده صنایع غذایی بهار
سیری در سیره امام صادق علیه السلام
جلوه های صدق اهل بیت علیهم السلام در صادق این خاندان به صورت ویژه بروز یافته است.این جلوه ها را در رفتار آن حضرت بهترمی توان درک کرد. آنچه بیش تر رواج یافته،ذکر «قال الصادق »هاست که به حق زیر ساخت فکری، فقهی و کلامی شیعه را تشکیل داده است اما در کنار توجه به گفته های آن حضرت، فصل دیگری را هم باید گشود; فصلی برای تامل وتوجه در رفتارهای آن امام علیه السلام وبهره گیری عملی از این رفتارها.
آنچه دراین نوشتار می آید، بخشی ازکردارهای امام صادق علیه السلام را منعکس می سازد.
1 - انفاق
هشام بن سالم می گوید: امام صادق علیه السلام هنگامی که تاریکی شب فرا می رسید، انبانی از نان و گوشت و پول را بر می داشت و بردوش می نهاد و به سوی نیازمندان شهر مدینه می شتافت و آن ها را میانشان تقسیم می کرد.آن ها او را نمی شناختند. زمانی که امام صادق علیه السلام رحلت کرد و آن انفاق های شبانه ادامه پیدا نکرد، نیازمندان فهمیدند که چه کسی هرشب به آن ها غذا و پول می داد. (1)
معلی بن خنیس می گوید: امام صادق علیه السلام باانبانی از نان بیرون آمد و من همراه او بودم. به اقامتگاه بنی ساعده رسیدیم. در آن جاگروهی خوابیده بودند. آن حضرت یک یا دونان بربالین هرکدام نهاد. به آخرین فرد که رسید، برگشتیم. پرسیدم: من به فدایت! آیااین ها حق را می شناسند (یعنی شیعه هستند)؟ امام علیه السلام فرمود: اگر حق رامی شناختند، نمک را نیز با آن ها به صورت مساوی تقسیم می کردم. (2)
در روایتی آمده است:
«کان الصادق علیه السلام یطعم حتی لایبقی لعیاله شی ء» (3)
امام صادق علیه السلام به فقیران اطعام می کرد تاآن جا که برای خانواده اش چیزی باقی نمی ماند.
2 - میانه روی
امام صادق علیه السلام - در ایام قحطی - دستورمی داد برای تهیه آرد گندم را با جو مخلوطکنند و می فرمود: من می توانم برای خانواده ام آرد گندم خالص تهیه کنم ولی دوست دارم درزندگی اندازه و حساب و کتاب را خوب رعایت کنم. (4)
3 - دوری از بخل
فضل بن ابی قره می گوید:
رایت اباعبدالله علیه السلام یطوف من اول اللیل الی الصباح و هو یقول: اللهم قنی شح نفسی فقلت: جعلت فداک ما سمعتک تدعو بغیر هذاالدعاء؟ قال: وای شی ء اشدمن شح النفس، ان الله یقول: «و من یوق شح نفسه فاولئک هم المفلحون » (5)
امام صادق علیه السلام را دیدم که از اول شب تاصبح، خانه خدا را طواف کرد و این دعا راخواند: خدایا! مرا از شر بخل نفسم برهان!گفتم: به فدایت شوم! از شما غیر از این دعا رانشنیدم؟ فرمود: چه چیزی بدتر از بخل نفس! بعد آیه «و من یوق شح نفسه...» راخواند.
4 - ادب بیماری
امام صادق علیه السلام هنگام بیمار شدن عرض می کرد:
«الله اجعله علة ادب لاعلة غضب.» (6)
بارخدایا! آن را بیماری ادب (و تنبه) قراربده، نه بیماری غضب (و خشمت).
5 - دعا هنگام پیش آمد ناگوار
«کان الصادق علیه السلام: اذاحز به امر جمع النساءو الصبیان ثم دعا و امنوا» (7)
امام صادق علیه السلام هرگاه به پیش آمد ناگواری برمی خورد، زنان و اطفال را جمع می کرد ودعا می کرد و آن ها آمین می گفتند.
6 - سجده بر تربت حسینی
«کان الصادق علیه السلام لایسجد الا علی تربة الحسین علیه السلام تذللا لله و استکانة الیه.» (8)
امام صادق علیه السلام جز برتربت حسینی سجده نمی کرد، تا در درگاه خداوند.
7 - دعا
«کان الصادق علیه السلام یدعو بهذاالدعاء: الهی کیف ادعوک و قد عصیتک و کیف لاادعوک و قد عرفت حبک فی قلبی...» (9)
امام صادق علیه السلام این دعا را می خواند: خدایا!چگونه تو را بخوانم، در حالی که تو را معصیت کرده ام و چگونه تو را نخوانم، درحالی که محبت تو را در قلبم احساس می کنم...
8 - روزه
«کان الصادق علیه السلام اذا صام لایشم الریحان فسئل عن ذلک فقال: انی اکره ان اخلطصومی بلذة.» (10)
امام صادق علیه السلام هنگامی که روزه می گرفت،ریحان را بو نمی کرد. از او علت این امر راپرسیدند. فرمود: من دوست ندارم که روزه ام را با لذت درهم آمیزم.
9 - زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام
از صفوان جمال روایت شده است: با امام صادق علیه السلام وارد کوفه شدیم. امام فرمود: ای صفوان! شتر را بخوابان، که این جا نزدیک قبرجدم، امیرالمؤمنین علیه السلام است. امام فرودآمد، غسل کرد، جامه را تغییر داد، پا را برهنه نمود و فرمود: تو نیز چنین کن. به جانب نجف رفتیم. فرمود: گام ها را کوتاه بردار و سر را به زیر انداز. خداوند متعال برای هر گام که برداری، صد هزار حسنه می نویسد، صدهزارگناه را محو می کند، صدهزار درجه می بخشد،صد هزار حاجت را بر می آورد و ثواب هرصدیق و شهید را برای تو می نویسد. آن حضرت با دل آرام، تن آرام، تسبیح، تهلیل وتنزیه به جلو می رفت، تا رسیدیم به تل ها... برسر قبر رسید و اشک بر گونه هایش جاری شدوگفت: «انالله و انا الیه راجعون »; آن گاه برامیرالمؤمنین علیه السلام سلام کرد و... (11)
10 - زیارت حسینی
امام صادق علیه السلام در مسجد حنانه - که ازمساجد شریفه، نجف اشرف است.- امام حسین علیه السلام را به گونه ای خاص - که در مفاتیح الجنان ذکر شده است.- زیارت کرد و سپس چهار رکعت نماز خواند.
11 - دعا هنگام سفر
امام صادق علیه السلام هنگام سفراین دعا رامی خواند:
«اللهم خل سبیلنا و احسن تسییرنا واعظم عافیتنا» (12) ; خدایا! راه را برما بگشای وگزارش ما را نیکوگردان و عافیت ما را بزرگ ساز.
امام صادق علیه السلام هرگاه پای در رکاب می نهاد،می گفت: «سبحان الذی سخرلنا هذا و ما لناله مقرنین ». نیز هنگام سفر هفت بار تسبیح می کرد، هفت بار حمد خدا می نمود و هفت بارلااله الا الله می گفت. (13)
12 - صبح
در روایت آمده که امام صادق علیه السلام صبح که می شد، می گفت:
«بسم الله و بالله و من الله و الی الله وفی سبیل الله و علی ملة رسول الله صلی الله علیه وآله اللهم الیک اسلمت نفسی و الیک فوضت امری و الیک توجهت وجهی و علیک توکلت یارب العالمین...» (14)
13 - صدقه
در روایت آمده است:
«انه کان یتصدق بالسکر فقیل له:اتتصدق بالسکر؟ قال نعم انه لیس شی ءاحب الی منه و انا احب ان یتصدق با حب الاشیاء الی.» (15)
امام صادق علیه السلام شکر را صدقه می داد. ازآن حضرت سؤال شد: آیا شما شکر را صدقه می دهید؟ فرمود: بلی. هیچ چیز نزد من دوست داشتنی تر از شکر نیست. من دوست دارم که محبوب ترین چیز را صدقه دهم.
14 - عزاداری برای امام حسین علیه السلام
طفلی شیرخوار را در مجلس عزاداری امام حسین علیه السلام نزد امام صادق علیه السلام آوردند.امام صادق علیه السلام طفل را بغل کرد و گریه اش شدت یافت. (16)
امام صادق علیه السلام به ابوهارون شاعر فرمود:شعری درباره حسین علیه السلام بخوان. او شعری درباره آن حضرت خواند. امام فرمود: آن گونه که در جمع خود می خوانی، بخوان. ابوهارون قصیده ای را با سوز خاصی خواند. امام باصدای بلند گریست. صدای زنان نیز از پس پرده برخاست. (17)
15 - حضور قلب در نماز
ابوایوب می گوید: «کان ابوجعفرعلیه السلام وابوعبدالله علیه السلام اذا قاما الی الصلاة تغیرت الو انهما حمرة و مرة صفرة کانما یناجیان شیئا یریانه.» (18)
امام باقر و امام صادق علیهما السلام آن گاه که به نمازمی ایستادند، رنگ چهره آنان تغییر می کرد;گاه سرخ می شد و گاه زرد. گویا با کسی که او رامی بینند، سخن می گویند.
امام صادق علیه السلام در نماز، قرآن تلاوت کرد وبیهوش شد. بعد از به هوش آمدن، از امام سؤال شد: چرا بی هوش شدی؟ امام فرمود:معنای آیات مرا بی هوش کرد. من آیات راتکرار کردم و در حالتی قرار گرفتم که گویاآیات را از کسی که آن را نازل کرده است،می شنیدم. (19)
امام صادق علیه السلام هنگامی که برای نماز خارج می شد، می گفت:
«اللهم انی اسالک بحق السائلین لک وبحق مخرجی هذا فانی لم اخرج اشرا و لابطرا و لا رئاء و لا سمعة و لکن خرجت ابتغاء رضوانک و اجتناب سخطک فعافنی بعافیتک من النار.» (20)
پی نوشتها:
1 - میزان الحکمة، ج 5، ص 332.
2 - وسایل الشیعه، ج 9، ص 408.
3 - کشف الغمه، ج 2، ص 430.
4 - فهرست روایات فقهیه، ج 1، ص 841.
5 - میزان الحکمة، ج 5، ص 33.
6 - مستدرک، ج 2، ص 162.
7 - بحارالانوار، ج 90، ص 394.
8 - وسایل الشیعه، ج 5، ص 366.
9 - امالی، شیخ صدوق، ص 438.
10 - وسایل الشیعه، ج 7، ص 67.
11 - ر.ک: مفاتیح الجنان.
12 و 13 - من لایحضره الفقیه، ج 2، ص 271.
14 - مکارم الاخلاق، ص 279.
15 - وسایل الشیعه، ج 9، ص 471.
16 - مجله کوثر، شماره 26، ص 26.
17 - همان، به نقل از وسایل الشیعه، ج 14، ص 593.
18 و 19 - میزان الحکمة، ج 5، ص 385.
20 - بحارالانوار، ج 81، ص 19.