لقب کریم اهل بیت برای امام حسن(ع) از کجا آمد؟

امام حسن (ع) آرام‌بخش دل‌های دردمند، پناهگاه مستمندان و تهیدستان و نقطه امید درماندگان بود، گاه پیش از آنکه مستمندی اظهار احتیاج کند و عرق شرم بریزد، احتیاج او را برطرف می‌ساخت و اجازه نمی‌داد رنج و مذلت سؤال را بر خود هموار سازد.

به گزارش سرویس دین و اندیشه خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، امام حسن مجتبی(ع) کریم اهل بیت و پیشوای دوم جهان تشیع که نخستین میوه پیوند فرخنده علی (ع) با دختر گرامی پیامبر اسلام (ص) بود، در نیمه ماه رمضان سال سوم هجرت در شهر مدینه دیده به جهان گشود. در این گزارش مختصری از زندگانی، سیره و منش آن حضرت و اتفاقاتی که در زمان حیات ایشان رخ داده را مرور می‌کنیم.

ولادت نخستین فرزند در خانه علی

امام حسن (ع) در شب نیمه ماه رمضان سال سوّم هجرت در مدینه تولد یافت. وی نخستین پسری بود که خداوند متعال به خانواده علی(ع) و فاطمه

(س) عنایت کرد. رسول اکرم (ص) بلافاصله پس از ولادتش، او را گرفت و در گوش راستش، اذان و در گوش چپش اقامه گفت سپس برای او گوسفندی قربانی کرد، سرش را تراشید و هم وزن موی سرش، نقره به مستمندان داد. پیامبر (ص) دستور داد تا سرش را عطرآگین کنند و از آن هنگام آیین عقیقه و صدقه دادن به هم وزن موی سر نوزاد سنت شد. این نوزاد را حسن نام داد که این نام در جاهلیت سابقه نداشت و کنیه او را ابومحمّد نهاد و این تنها کنیه اوست.

هفت سال در دامان رسول خدا(ص)

امام حسن(ع) هفت سال از زمان حیات جد بزرگوارش را درک کرد و در آغوش مهر آن حضرت بسر برد و پس از رحلت پیامبر (ص) که با رحلت حضرت فاطمه دو ماه یا سه ماه بیشتر فاصله نداشت، تحت تربیت پدر بزرگوار خود قرار گرفت.

امام حسن (ع) پس از شهادت پدر بزرگوار خود به امر خدا و طبق وصیت آن حضرت، به امامت رسیدند و نزدیک به شش ماه به اداره امور مسلمین پرداختند در این مدت، معاویه که دشمن سرسخت علی (ع) و خاندان او بود و سال‌ها به طمع خلافت (در آغاز به بهانه خونخواهی عثمان و در آخر آشکارا به طلب خلافت) جنگیده بود؛ به عراق که مقر خلافت امام حسن (ع) بود لشکر کشید و جنگ آغاز کرد. امام حسن (ع) از جهت منظر و اخلاق و پیکر و بزرگواری به رسول اکرم (ص) بسیار مانند بود.

القاب امام حسن(ع)

سبط، سید، زکی، مجتبی است که از همه معروف‌تر (مجتبی) می‌باشد.

پیامبر اکرم (ص) به حسن و برادرش حسین علاقه خاصی داشت و بارها می‌فرمود که حسن و حسین فرزندان من هستند و به پاس همین سخن علی(ع) به سایر فرزندان خود می‌فرمودند:" شما فرزندان من هستید و حسن و حسین فرزندان پیغمبر خدایند".

سیره زندگانی و کمالات‌ انسانی‌

امام‌ حسن‌ (ع‌) در کمالات‌ انسانی‌ یادگار پدر و نمونه‌ کامل‌ جد بزرگوار خود بود. تا پیغمبر (ص‌) زنده‌ بود، او و برادرش‌ حسین‌ در کنار آن‌ حضرت‌ جای‌ داشتند، گاهی‌ آنان‌ را بر دوش‌ خود سوار می‌کرد و می‌بوسید و می‌بویید. از پیغمبر اکرم‌ (ص‌) روایت‌ کرده‌اند که‌ درباره‌ امام‌ حسن‌ و امام‌ حسین‌ (ع‌) می‌فرمود: این‌ دو فرزند من‌، امام‌ هستند خواه‌ برخیزند و خواه‌ بنشینند.

امام‌ حسن‌ (ع‌) 25 بار پیاده حج‌ کردند، درحالی‌ که‌ اسب‌های نجیب‌ را با او یدک‌ می‌کشیدند. هرگاه‌ از مرگ‌ یاد می‌کرد می‌گریست‌ و هرگاه‌ از قبر یاد می‌کرد می‌گریست‌، هرگاه‌ به‌ یاد ایستادن‌ به‌ پای‌ حساب‌ می‌افتاد آن‌ چنان‌ نعره‌ می‌زد که‌ بیهوش‌ می‌شد و چون‌ به‌ یاد بهشت‌ و دوزخ‌ می‌افتاد، همچون‌ مار گزیده‌ به‌ خود می‌پیچید. از خدا طلب‌ بهشت‌ می‌کرد و به‌ او از آتش‌ جهنم‌ پناه‌ می‌برد. چون‌ وضو می‌ساخت‌ و به‌ نماز می‌ایستاد، بدنش‌ به‌ لرزه‌ می‌افتاد و رنگش‌ زرد می‌شد. سه‌ نوبت‌ دارائیش‌ را با خدا تقسیم‌ کرد و دو نوبت‌ از تمام‌ مال‌ خود برای‌ خدا گذشت‌. گفته‌ اندک‌.

امام حسن‌ (ع‌) در زمان‌ خودش‌ عابدترین‌ و بی‌ اعتناترین‌ مردم‌ به‌ زیور دنیا بود. در سرشت‌ و طینت‌ امام‌ حسن‌ (ع‌) برترین‌ نشانه‌های‌ انسانیت‌ وجود داشت‌. هرکه‌ او را می‌دید به‌ دیده‌اش‌ بزرگ‌ می‌آمد و هر که‌ با او آمیزش‌ داشت‌ بدو محبت‌ می‌ورزید و هر دوست‌ یا دشمنی‌ که‌ سخن‌ یا خطبه‌ او را می‌شنید، به‌ آسانی‌ درنگ‌ می‌کرد.

بذل و بخشش و فریادرسی محرومان ایشان را به کریم اهل بیت (ع) معروف کرد

امام حسن(ع) تمام توان خویش را در راه انجام امور نیک و خداپسندانه به کار می‌گرفت و اموال فراوانی در راه خدا می‌بخشید، مورّخان و دانشمندان در شرح حال زندگانی پر افتخار ایشان، بخشش‌های بی‌سابقه و انفاق‌های بسیار بزرگ و بی‌نظیری ثبت کرده‌اند. آن حضرت در طول عمر خود دو بار تمام اموال و دارایی خود را در راه خدا خرج کردند و سه بار نیز ثروت خود را به دو نیم کردند و نصف آن را برای خود و نصف دیگر را در راه خدا به فقرا بخشیدند.

در آیین اسلام، ثروتمندان، مسوولیت سنگینی در برابر مستمندان و تهیدستان اجتماع به عهده دارند و به حکم پیوندهای عمیق معنوی و رشته‏‌های برادری دینی که در میان مسلمانان برقرار است، باید همواره در تأمین نیازمندی‌های محرومان اجتماع کوشا باشند. پیامبر اسلام (ص) و پیشوایان دینی ما، نه تنها سفارش‌های مؤکدی در این زمینه نموده‏‌اند، بلکه هر کدام در عصر خود، نمونه برجسته‏‌ای از انسان دوستی و ضعیف نوازی به شمار می‌رفتند.

پیشوای دوم، نه تنها از نظر علم، تقوی، زهد و عبادت، مقامی برگزیده و ممتاز داشت، بلکه از لحاظ بذل و بخشش و دستگیری از بیچارگان و درماندگان نیز در عصر خود زبانزد خاص و عام بود. وجود گرامی آن حضرت آرام بخش دل‌های دردمند، پناهگاه مستمندان و تهیدستان، و نقطه امید درماندگان بود. هیچ فقیری از در خانه آن حضرت دست خالی برنمی‌گشت. هیچ آزرده دلی شرح پریشانی خود را نزد آن بزرگوار بازگو نمی‌کرد، جز آنکه مرهمی بر دل آزرده او نهاده می‌شد. گاه پیش از آنکه مستمندی اظهار احتیاج کند و عرق شرم بریزد، احتیاج او را برطرف می‌ساخت و اجازه نمی‌داد رنج و مذلت سؤال را بر خود هموار سازد.

سیوطی در تاریخ خود می‌نویسد: حسن بن علی دارای امتیازات اخلاقی و فضائل انسانی فراوان بود، او شخصیتی بزرگوار، بردبار، باوقار، متین، سخی و بخشنده، و مورد ستایش مردم بود.

آن حضرت دارای قلبی پاک و رئوف نسبت به دردمندان و تیره بختان جامعه داشتند و با خرابه‌نشینان دردمند و اقشار مستضعف و کم‌درآمد همراه و همنشین می‌شدند و دردِ دلِ آن‌ها را با جان و دل می‌شنیدند و به آن ترتیب اثر می‌دادند، و در این حرکت انسان‌دوستانه جز خداوند را مدّنظر نداشتند هیچ‌گاه نیز ضعیف، ناتوان و درمانده، ناامید از درب خانه آن حضرت برنمی‌گشت، حتّی خود ایشان به سراغ فقرا می‌رفتند و آن‌ها را به منزل دعوت می‌کردند و به آن‌ها غذا و لباس می‌دادند.

غریب مدینه قربانی نادانی مردمان زمان خویش

بقیع، حسن(ع) را در آغوش کشید تا به امروز هم جهان در غربت او بگرید

شهادت آن بزرگوار هنگامی روی داد که جنبش منظّمی بر ضد حکومت اموی شکل می‌گرفت و مبلغین و عوامل موثر آن، همان پیروان اندک و صمیمی امام حسن(ع) بودند که حضرت با تدبیر هوشمندانه خویش جان آنان را از گزند قشون معاویه حفظ کرده بود. هدف این گروه این بود که با افشای جنایاتی که در سراسر دوران حکومت معاویه موج می‌زد، روح قیام را در دل‌های مردم برانگیزند تا روز موعود فرا رسد! لذا دوران صلح امام حسن(ع) دوران آمادگی و تمرین تدریجی امت برای جنگ با حکومت فاسد اموی به شمار می‌رفت تا روز موعود؛ روزی که جامعه اسلامی آمادگی قیام داشته باشد و این موج را به قیام سالار و سیّد شهدای عالم حسین بن علی (ع) رساند. امام حسن (ع ) در تمام مدت امامت خود که 10 سال طول کشید، در نهایت شدت و اختناق زندگی کرد و هیچگونه امنیتی نداشت، حتی در خانه نیز در آرامش نبود.

سرانجام در سال پنجاهم هجری به تحریک معاویه بدست همسر خود (جعده) مسموم و شهید و در قبرستان بقیع واقع در مدینه منوره به خاک سپرده شد. امام حسن (ع) از بذل جان خود دریغ نداشت، و امام حسین (ع) در راه خدا جانبازتر از حسن نبود. چیزی که هست، حسن، جان خود را در یک جهاد خاموش و آرام فدا کرد و چون وقت شکستن سکوت رسید، شهادت کربلا واقع شد؛ شهادتی که پیش از آنکه حسینی باشد، حسنی بود.

و در پایان؛ زیرک‌ترین، نادان‌ترین و گرامی‌ترین اشخاص را از منظر امام حسن(ع) بشناسیم

امام حسن مجتبی (علیه السلام) فرمودند: زیرک‌ترین و هوشیارترین افراد، شخص باتقوا و پرهیزکار می‌باشد، أحمق و نادان‌ترین افراد، کسی است که تبه کار و اهل معصیت باش، گرامی‌ترین و باشخصیّت‌ترین افراد، آن کسی است که به نیازمندان پیش از اظهار نیازشان، کمک نماید.

إحقاق الحقّ: ج 11، ص 20 س 1، بحارالأنوار: ج 44، ص 30